Ex libris = απο τη βιβλιοθήκη του

Ex libris σήμα κατατεθέν των συλλεκτών βιβλιών, παλιά συνήθεια των ανθρώπων των Γραμμάτων και της Τέχνης. 

Το Εx libris πηγαίνει συνήθως παντού: Σε σφραγίδες, κολοφώνες βιβλίων, επιστολοχαρτα, κάρτες κλπ.  Αν και συνήθεια περασμένων αιώνων, επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, γνωρίζοντας μάλιστα και άνθηση μεταξύ των βιβλιοφίλων. 


Θαυμάστε μερικά χαρακτικά απο τις συλλογές/βιβλιοθήκες βιβλιόφιλων.






Sometimes ex libris is more valuable than the book containing it

Ex libris, meaning ‘from the library of’, or ‘from the books of’ is a Latin expression concerning the artform of bookplates - stamps or labels inside books that identify the owner. Ex libris bookplates range from the simple to the decorative and elaborate, the obscure or even bizarre and surreal.

Noble families often used a personal coat of arms or crest, frequently featuring a family motto in their native language or Latin. Naturally, the styling of bookplates changed over time, but most reflected the decorative styles of the day.

 A vast array of illustrations feature on bookplates - dragons, angels, trophies, animals, birds, children, musical instruments, weapons, floral displays, trees, plants, landscapes and much more.


(images credit: Pratt Libraries, via)

The modern study and collection of bookplates began around 1860. They are very often of high interest, exceeding that of the book in which they are placed. They are valued for their historical interest as examples of art from a particular time period, but also if they belonged to famous people.



(images via 1, 2)

The idea of mass ownership of books (and hence the need for bookplates denoting ownership) appeared shortly after the first printed books in the fifteenth century. The earliest known examples are from Germany, where they were made in large numbers before the concept spread internationally. Consequently, these examples are often of the deepest aesthetic interest for collectors and art historians. The oldest recorded bookplate dates from around 1450.


(This angelic design from Germany, known as the ‘Gift-plate of Hildebrand Brandenburg of Biberach to the Monastery of Buxheim’, dates from around 1480 - via)

In France the oldest ex libris yet discovered is that of one Jean Bertaud de la Tour-Blanche from 1529, while the oldest example from England belonged to Sir Nicholas Bacon, a politician during the reign of Queen Elizabeth I and Francis Bacon's father. It served as a gift plate for books he presented to the University of Cambridge before his death in 1579.

The earliest plates from Holland and Italy are dated to 1597 and 1622 respectively. Examples were common in many parts of Europe in the seventeenth century, and the earliest known American example is the plain printed label of John Williams from 1679.

Bookplates appeared in other parts of the world as well. Below is an example attributed to Shah Jahan of the Mughal dynasty era in India in 1645:


(fragments, see the whole art here)

The image below left was also clearly inspired by the culture and prevailing iconography of the Indian subcontinent, while the ex-libris below right shows a great executioner design which served as a warning to respect the book’s ownership or face drastic consequences:



Heraldic designs were commonly used for decoration, as shown in this plate from England:


(image via)

The plate below left was produced in America in 1905; it has some heraldic elements, but also incorporates a house in an elegant frame. The example in the right is none other than George Bancroft’s bookplate complete with a signature, taking inspiration from Ancient Greece. “Eis phaos” translates as “Towards the light.”



Samuel Hollyer made his own bookplate in 1896 (below left), but mentions Hogarth and is in the style of the eighteenth century. On the right is the great design for Jane Patterson, from 1890:


(images via)

Artist Amy Sacker designed many bookplates for her clients in the late nineteenth and early twentieth centuries:


(images via)

The specimen below right dates from 1953, and features a monk at the foot of a tree which bears books as well as leaves on the branches. Right image is a wonderful depiction of a skeleton playing the cello, from 1909:


(images via 1, 2)

These excellent examples of bookplates all date from the first half of the twentieth century:





(images credit: Pratt Libraries, via)

Historical personalities and celebrities, politicians, movie stars, athletes and even some of the more infamous figures of history have all used bookplates as well.

Former French president Charles de Gaulle’s bookplate proudly displays the Cross of Lorraine, a symbol of the Free French Forces during World War Two (below left). Edward Heath, former British Prime Minister, used a bookplate that reflected his passion for sailing (middle), and Ramsay MacDonald, Britain’s first Labour Prime Minister in the inter war period (right):



This one on the left, dating from around 1907, belonged to the last Czar of Russia, the unfortunate Nicholas II. Upper right shows Queen Victoria’s bookplate looking suitably regal with a coat of arms while lower right shows the bookplate of the Swedish and Norwegian King Oscar II -



George Washington’s bookplate incorporates his familial coat of arms, and was engraved in London to his specifications in 1792 (below left). Paul Revere, hero of the American Revolution, was also a renowned engraver and a designer of silverware, and had his own unique artwork for use with his book collection (below right):


(images via 1, 2)

Charles Dickens, well-known of course as a writer of books, had his own bookplates for the volumes in his personal collection (left image). Jack London’s bookplate looks ideal for placing inside his own novels, such as Call of the Wild or White Fang (on the right):



Sir Arthur Conan Doyle, creator of Sherlock Holmes, had a suitably grand design pasted into his book collection:


(Ex-libris on the right is dated 1909, via)

The bookplate belonging to Sigmund Freud contains a nude figure (below left). Jack Dempsey, world champion heavyweight boxer in the 1920s, enter the fray on the right:



Benito Mussolini, the infamous Italian dictator, needs no introduction and these are two of the bookplates that he commissioned in the mid '30s:


(images via)

Greta Garbo famously declared that she just wanted to be alone... probably with plenty of books for company, all displaying her own distinctive label (left image). Douglas Fairbanks Jr, was born in New York, but had a very aristocratic British style to his bookplate (right image):



The bookplate of Harpo Marx features a caricature of himself (top left). Charles Chaplin used this bookplate in his personal library (middle). Other Hollywood celebrities who had their own bookplates include Cecil B. de Mille, and Bing Crosby:



Wonderful sets of ex libris art can be found here and here.

Some vintage ex libris art had an amazing amount of detail, comparable with paintings and engravings of the period:


(Bookplate circa 1814, 1907, designed for Franz James Mankiewicz - image via)

To γράμμα Έψιλον και οι ερμηνείες του

Στην πραγματεία του Πλουτάρχου, που τιτλοφορείται "Περί του Ε του εν Δελφοίς" υπό τύπον διάλογου Πλατωνικού, αλλά διατυπωμένου σε τρίτο ενικό, δηλαδή, αφηγηματικά, ο Πλούταρχος θέτει σ΄ ένα κύκλο φίλων, διανοούμενων και φιλοσόφων της εποχής, μεταξύ των οποίων και ο φιλόσοφος Αμμώνιος, διδάσκαλος στην περιώνυμη Σχολή των Αθηνών, όπου είχε φοιτήσει και ο Πλούταρχος, θέτει λέγω προς λύσιν το πρόβλημα: Τι άραγε εσήμαινε το γράμμα Ε, που είχε χαραχθεί ως έμβλημα επάνω από την είσοδο του Μαντείου των Δελφών;
Ο διάλογος γίνεται σε τόνο ελαφρό, μοιάζει κάπου-κάπου με παιχνίδι, περνά εν τούτοις διαρκώς μέσα από θησαυρούς γνώσεων, όχι συστηματικών, αλλά εκλεκτικών, και με χαρακτήρα εγκυκλοπαιδικό, χωρίς αξιώσεις να εμβαθύνει σε ένα φιλοσοφικό σύστημα. Όταν όμως πλησιάζει προς το τέλος, αιφνιδίως το ύφος γίνεται σοβαρότερο, παίρνει μέγα κύρος και περιβάλλεται από ένα ανώτερο είδος ευλάβειας προς το θείον, το όποιον ατενίζει με βαθύτατο δέος. Καί αυτός ακριβώς ο επίλογος δίνει το ειδικό βάρος του σ' ολόκληρο το κείμενο. Λοιπόν, το γράμμα Ε, στην είσοδο του Μαντείου, πού είχε εισαχθεί, κα­τά μία άποψη, από την Κρήτη, αποτε­λούσε, φαίνεται, ένα αίνιγμα, μαζί με άλλα περίεργα πού συνέβαιναν εκεί και πού παρέμεναν ανεξήγητα: δηλα­δή, γιατί μόνο ξύλο από ελατό και δάφνη έπρεπε να χρησιμοποιείται στο θυμίαμα, γιατί υπήρχαν μόνο δύο αγάλματα των μοιρών, ενώ οι Μοίρες ήταν τρεις, γιατί σε καμιά γυναίκα δεν επιτρεπόταν να πλησιάσει τον Δελφικό τρίποδα, καί αλλά ανεξήγητα.
Λοιπόν, τί σήμαινε το γράμμα Ε;
Βεβαίως όλοι συμφωνούν, ότι δεν είχε τεθεί εκεί τυχαίως ή δια κλήρου, αλλά με κάποια σημασία, την οποίαν προσπαθούν οι διαλεγόμενοι να ανεύρουν, ερμηνεύοντες κατά διαφόρους τρόπους το γράμμα Ε.
Πρώτος ο φιλόσοφος Αμμώνιος διατυπώνει το πρόβλημα, και τότε, ο αδελφός του Πλουτάρχου Λαμπρίας, εκθέτει την εκδοχή του:

Το Ε, πέμπτο γράμμα του ελληνικού αλφαβή­του, σημαίνει τους 5 αρχαίους "Έλληνας σο­φούς, πού ήσαν 0 Χίλων, Ο Θαλής, 0 Σόλων, ό Βίας, καί ό Πιττακός. Και ναι μεν μερικοί προσέθεταν ως 6ον τον Κλεόβουλον καί ως 7ον τον Περίανδρον, όμως αυτοί πού εγχάραξαν το Ε, ήθε­λαν ακριβώς να δηλώ­σουν ότι αυτούς τους δύο δεν τους αναγνωρί­ζουν, αλλά θεωρούν ότι μόνον πέντε είναι οι σοφοί.

2) Δεύτερη ερμηνεία: ΤΟ Ε, είναι το δεύτερο φωνήεν μετά το Α. Ό ήλιος είναι δεύτερος με­τά τη Σελήνη. Ό Απόλλων είναι ο ήλιος, αρα ο Απόλλων είναι δεύτε­ρος, όπως το Ε, ως φωνήεν. Άρα το Ε συμβολίζει τη θέση του Απόλλωνος.

3) Σύμβολο της αριθμητικής είναι το Ε, κατά την ερμηνεία πού δίνει άλλος συνομιλητής. Το 2 είναι ο πρώτος άρτιος αριθμός, το 3 ο πρώτος περιτ­τός. Το άθροισμα τους, 2 συν 3, είναι 5, δηλαδή το Ε.

4) Τετάρτη ερμηνεία: Είναι σύμβολο της μουσικής. Πέντε είναι οι τρόποι ή τόνοι της μουσικής: ή θέσις, το ημιτόνιον, ο τόνος, το τριημιτόνιον, ο δίτονος. Όλα τα αλλά είναι διαβαθμίσεις οξύτητος ή βαρύτητας των 5 αυτών τόνων. Αυτούς τους 5 τόνους συμβο­λίζει το Ε.

5) Πέμπτη ερμηνεία: Κατά Πλάτωνα καί Αριστοτέλη, ο κόσμος είναι ένας, έχει όμως συναρμολογηθεί, είναι «συνηρμοσμένος»από 5 διαφο­ρετικούς κόσμους, πού είναι, γη, ύδωρ, πυρ, αήρ και ουρανός (ή φως ή αιθήρ). Αυτούς τους κόσμους συμβο­λίζει το Ε.

6) Ή έκτη ερμηνεία συνδέει το Ε με τον αριθμό των 5 αισθήσεων.

7) Κατά την επομένη ερμηνεία, το Ε συμβολίζει τη γεωμετρία: Το 1 είναι ό πρώτος αριθμός, το 4 είναι το μικρότερο τετράγωνο πού υπάρχει. Ένα συν τέσσερα, ίσον 5, αρά Ε.

8) 'Ογδοη ερμηνεία: Το Ε συμβολίζει τα 5 μέρη του κόσμου, πού είναι, κατά τον Όμηρο: θεοί, δαίμονες, ήρωες, άνθρωποι και θηρία.

9) Κατά την επομένη ερμηνεία, το Ε συμβολίζει τα 5 μέρη του αγαθού, πού είναι τα εξής: το μέτριον, το σύμμετρον, ο νους, οι κατά την ψυχήν επιστήμαι καί τέχναι, καί ή άνευ λύπης ηδονή.

Όλες αυτές οι ερμηνείες, πού σχετίζονται με τον αριθμό 5, μαρτυρούν ότι ο Πλούταρχος «είναι ποτισμένος με την μυστικοπάθεια των αριθμών».

10) Άλλος όμως συνομιλητής υπεστήριξε διαφορετική ερμηνεία, την εξής: Όλοι προσκυνηταί του Μαντείου, πού ζητούσαν χρησμούς, άρχιζαν την προσευχή τους με τό υποθετικό μόριο «ει», εάν. Εάν θα νι­κήσουν, εάν θα ταξιδέψουν, εάν αποδη­μήσουν: «εί νικήσουσιν, εί συμφέρει πλειν, εί αποδημεΐν κλπ.». Ώστε, το Ε είναι τό πρώτο γράμμα της προς τον θεόν προσευχής και παρακλήσεως. Μία ερμηνεία, πού είναι πιθανή, και περιέχει και σεβασμό προς τον θεσμό του Μαντείου.

11) Ενδέκατη ερμηνεία: Τα ζώα γνωρίζουν ότι είναι ημέρα και ότι υπάρχει φως. Μόνον όμως οι άνθρω­ποι ημπορούν να σκεφθούν ότι, εάν είναι ημέρα, θα υπάρχει και φως. «Ει ήμερα, φως εστί». Άρα το Ε συμβολί­ζει τη λογική και την Ικανότητα του συλλογίζεσθαι.

12) Άλλη εξήγηση: Το Ε είναι σύμ­βολο της μαντικής. Ό μάντις γνωρί­ζει «τα τ' εόντα, τα τ' εσόμενα», σκέ­πτεται δε ως εξής: «ει τόδε εστί, τόδε γενήσεται». Άρα το Ε, πάντα ως αρχικό του υποθετικού «ει», υπενθυ­μίζει τον τρόπο, με τον όποιο σκέπτεται ο μάντις.

Μετά τις ερμηνείες αυτές, -αλλά και άλλες, λεπτομερέστερες και δευτερεύουσες, πού μνημονεύονται στο κείμενο μάλλον με χαρακτήρα εγκυκλοπαιδικό ακολουθεί το τελευταίο μέρος του διαλόγου, πού, όπως είπα, έχει ύφος τελείως διαφορετικό. Τον ανάλαφρο και ανεκδοτολογικό τόνο του κειμένου διαδέχεται τόνος σοβαρός και ευλαβής. πραγματεία μεταβάλλεται σε ανάπτυξη καθαρώς θεολογική, ή οποία είναι βαθύτατα ποτισμένη από ευσέβεια.
Τον λόγο λοιπόν παίρνει τώρα ο Αμμώνιος, ο φιλόσοφος της Σχολής των Αθηνών, διδάσκαλος του Πλουτάρχου, και αναπτύσσει ιδέες, τις όποιες βεβαίως πρέπει ν' αποδώσουμε στον ίδιο τον Πλούταρχο.

Λέγει λοιπόν ο Αμμώνιος περίπου τα εξής:

Ούτε αριθμούς, ούτε τάξεις, ούτε μόρια συμβολίζει το Ε. Είναι κάτι πολύ υψηλότερο και βαρυσήμαντο. Είναι ή τελεία προσαγόρευση και προσφώνηση προς τον θεό. Ο κάθε προσκυνητής, ερχόμενος στο Μαντείο, γίνεται δεκτός από τον θεό, με τη φράση «γνώθι σαυτόν», αντί του «χαίρε». Και ο προσκυνητής απαντά: «ει», δηλαδή είσαι, ή «συ ει ό θεός», αλλά συγχρόνως και «συ εί έν», δηλαδή συ είσαι ο μόνος, ο μοναδικός θεός.
Εδώ ο Αμμώνιος θεολογεί και λέγει: Πρέπει, φίλοι μου, να παραδεχθούμε, ότι υπάρχει θεός, «εστί θεός, και εστί, κατ ' ουδένα χρόνον, αλλά κατά τον αιώνα, τον ακίνητον καί άχρονον καί άνέγκλιτον, καί ου πρότερον, ούδ' ύστερον, ουδέ μέλλον, ουδέ παρωχημένον, ουδέ πρεσβύτερον, ουδέ νεώτερον, αλλ' είς ων, δια του νυν, το άεί πεπλήρωκε... το όντως ον γεγονός, ουδέ έσόμενον, ούδ' άρξάμενον, ούδέ παυσόμενον».

Δεν πρέπει λοιπόν, συνεχίζει, να βλέπουμε τον θεό, ως κάτι πού μεταβάλλεται, πού βγάζει φωτιές, και μεταμορφώνεται σε γη και σε θάλασσα και σε αλλά παρόμοια. Αυτά ταιριάζουν όχι σε θεό, αλλά σε δαίμονες, είναι πράγματα παιδαριώδη, πού και να τ' ακούει κανείς αποτελεί ασέβεια. «Ούδ' άκούείν όσιον». θα ήταν καθώς τα παιδιά, πού πλάθουν την άμμο, να παίζει ο θεός με το Σύμπαν.

Τον θεό λοιπόν τον αληθινό, για να τον γνωρίσουμε, πρέπει να υψωθούμε πολύ υψηλότερα, να ξυπνήσουμε αυτούς που ονειροπολούν, και να τους προτρέψουμε να κοιτάξουν πολύ υψηλότερα, για να ιδούν τον θεό, τον όντως όντα, τον αΐδιον, τον αγέννητον καί άφθαρτον.
Προς αυτόν λοιπόν, επιλέγει, τον θεόν, απευθύνουμε το «εί», με το όποιον δεχόμεθα, κατά ένα τρόπο, το ενιαίον, το αιώνιον καί το άφθαρτον του θεού. Εδώ τελειώνει ή ανάπτυξη του Αμμωνίου…..



(Απόσπασμα άρθρου με τον τίτλο Το γράμμα Έψιλον ως έμβλημα του Μαντείου των Δελφών / Μιχ. Στασινόπουλου από το περιοδικό Αέροπος του.τ χ. 2 Ιούλιος Αύγουστος 1995)